17 stycznia 1945 r. po ostatnim obozowym apelu rozpoczęła się ewakuacja więźniów i więźniarek kompleksu obozu KL Auschwitz-Birkenau. 67012 więźniów stanęło do ostatniego apelu wieczornego. Tak rozpoczął się więźniarski exodus trudnej, a w wielu wypadkach tragicznej trasy Marszu Śmierci z obozu głównego i okolicznych podobozów
Od 17 do 21 stycznia 1945 roku główną drogą przez Brzeszcze przeszło około 25 tysięcy więźniów. W tej kolumnie znajdowali się również więźniowie z podobozów z naszej miejscowości: KL Auschwitz-Bor/Budy i KL Auschwitz-Jawischowitz.
Wielu z tej kilkudziesięciotysięcznej grupy więźniarskiej nie wytrzymało już na początku tej długiej morderczej i trudnej pieszej trasy. Zginęli oni z wycieńczenia bądź kul SS-manów.
19 stycznia 1945 roku niemiecki Burmistrz Brzeszcz, nakazał mieszkańcom pochowanie zwłok zmarłych więźniów leżących na trasie ewakuacji począwszy od Rajska przez Brzeszcze, aż po koniec Jawiszowic – zebrali 18 ciał kobiet i mężczyzn.
Brzeszcze stały się miejscem pochówki i pierwszej zbiorowej mogiły ofiar ewakuacyjnego Marszu Śmierci. Następna mogiła/upamiętnienie znajduje się w miejscowości Miedźna.
Na cmentarzu w Brzeszczach są pochowani następujący więźniowie byłego kompleksu niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady KL Auschwitz :
- 174315 KOHN ALFRED więzień żydowski
- 190325 SAUER BALTHASAR więzień katolik
- 190851 WERNER RICHARD więzień żydowski
- 69959 GERST (brak danych) więzień żydowski
- 16149 (mężczyzna brak danych)
- WEISS ANNA więźniarka żydowska
- A22322 ( kobieta brak danych) więźniarka żydowska
- A26059 ( kobieta brak danych) więźniarka żydowska
- A27174 ( kobieta brak danych) więźniarka żydowska
- dwóch niezidentyfkowanych więźników
- siedem niezidentyfikowanych więźniarek
19 stycznia 2021 roku minęła 76. rocznica Marszu Śmierci. Związane z nią uroczystości odbyły się na Cmentarzu Komunalnym w Brzeszczach.
Upamiętnienie ofiar nazistowskiego obozu zorganizowała Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau. Ze względu na obostrzenia związane z pandemią koronawirusa uroczystość miała charakter indywidualny, nie było oficjalny przemówień, wspólnego uczczenia pamięci ofiar minutą ciszy.
W imieniu mieszkańców Gminy Brzeszcze hołd ofiarom oddał Burmistrz Radosław Szot, zapalając symboliczny znicz. Kwiaty zożyli przedstawiciele Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięć Auschwitz-Birkenau pani Agnieszka Molenda-Kopijasz Prezes Fundacji i Wiceprezes Fundacji pana Artur Ciągała.
Wiązanki kwiatów złożyli także przedstawiciele Rady Miejskiej w Brzeszczach – Przewodniczący Zbigniew Kolasa wraz z Wiceprzewodniczącym Markiem Gancarczykiem. Obecna była także delegacja Ośrodka Kultury w Brzeszczach z dyrektor Aleksandrą Kącki na czele.
Swoją obecnością zaszczycili i podczas upamiętnienia złożyli wiązanki kwiatów i zapalili znicze: w imieniu Prezesa Rady Ministrów Pana Premiera Mateusza Morawieckiego Pan Józef Leśniak Pierwszy Wicewojewoda Małopolski, Pani Iwona Gibas Członek Zarządu Województwa Małopolskiego, która złożyła również z wiązankę w imieniu Wojewody Małopolskiego pana Łukasza Kmity, przedstawiciel biura poselskiego Posła RP Krzysztofa Kozika Pani Izabela Miłkowska, Pani Teresa Jankowska Członek Zarządu Powiatu Oświęcimskiego, Pani Anne Schmidt-Riou Konsul Generalna Francji, Pan Jan Homburg Wicekonsul Generalny Niemiec, w imieniu Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Pan Jacek Lachendro, Pan Bartosz Uroda Dyrektor ds pracy w imieniu Zarządu Tauron Wydobycie S.A., Wójt Gminy Oświęcim Pan Mirosław Smolarek wraz z Zastępcą Wójta Panią Haliną Musiał i Panią Bernardyną Bryzek Przewodniczącą Rady Gminy Oświęcim, Pani Dorota Mleczko Dyrektor Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej, Delegacja TVP z Poznania, Pan Łukasz Piotr Strzelczyk w imieniu Stowarzyszenia Forum Obywatelskie, delegacja Forum Bezpartyjnych Brzeszczot.
(Tekst., fot. Brzeszcze.pl)
Jakie jest uzasadnienie obchodzenia 76 rocznicy zakończenia działań wojennych w dniu 27 stycznia, skoro jeszcze 28 stycznia do godzin wieczornych trwały walki na terenie naszej gminy? Fakt ten jest na tyle udokumentowany, że nie budzi żadnych wątpliwości. W niedalekiej przeszłości obchodzono te rocznicę 29 stycznia. Tak było np. w roku 1967 kiedy odsłonięto “Pomnik Ofiar Faszyzmu” w parku przy kopalni. Lobby nauczycielsko-kopalniane niesłusznie przeniosło rocznicę zakończenia działań wojennych na 27 stycznia, tak jak to ma miejsce w Oświęcimiu . Być może błąd ten wynika z tego, że w dniu 27 stycznia 1945r. tuż przed północą pojawili się na kopalni pierwsi żołnierze Armii Czerwonej. Jak jednak relacjonowali to wydarzenie naoczni świadkowie żołnierze ci mieli na sobie białe ubrania, co jednoznacznie świadczy, że byli to dopiero zwiadowcy poprzedzający nadejście frontu.