Edukacyjny rajd rowerowy – “Odkryj historię – szlakiem brzeszczańskich Miejsc Pamięci”

W rajdzie udział wzięła młodzieżówka z sekcji strażackiej OSP Bór oraz miejscowa młodzież i dzieci. Uczestnicy poznali Miejsca Pamięci związane z niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym i zagłady KL Auschwitz, które znajdują się w Gminie Brzeszcze. Zakończeniem rajdu były kiełbaski zorganizowane przez strażaków z OSP Bór.

Uczestnicy rajdu rankiem zebrali się przed strażnicą. Jako pierwsze Miejsce Pamięci zwiedzili budynek Byłej Karnej Kompani Kobiet Frauen Strafkompanie KL Auschwitz-Bor/Budy utworzonej w czerwcu 1942 r., w którym podczas wojny kwaterowały więźniarki tego podobozu. Jako pierwsze przybyło tam 200 Polek i 200 więźniarek głównie Żydówek innych narodowości z całej ówczesnej okupowanej Europy. Był to jeden z najcięższych zewnętrznych podobozów i jedyne karne komando dla kobiet KL Auschwitz. Kobiety musiały ciężko niewolniczo pracować w okolicznych stawach, przy wyrębie lasu i przy wszelakich pracach polowo-gospodarskich. Okrutne traktowanie, wyniszczająca praca i złe warunki obozowe były przyczyną dużej śmiertelności. W jedną noc 5. października 1942 r. z rąk niemieckich więźniarek kapo zginęło prawie 90 więźniarek Żydówek Francuskich bestialsko zamordowanych na strychu tego budynku. Karne Komando istniało do marca 1943 r., po jego likwidacji utworzono tam podobóz kobiecy KL Auschwitz-Bor/Budy.

Następnym przystankiem parę kilometrów dalej były rybne stawy hodowlane w części Brzeszcz zwanej Nazieleńce. To kompleks kilkunastu stawów, których historia sięga jeszcze czasów średniowiecza. Podczas okupacji weszły one pod zarząd  niemieckich władz SS obozu KL Auschwitz. Niemcy przymusową wręcz morderczą  pracą więźniów i więźniarek z podobozu w Auschwitz-Bor utrzymywali te stawy czerpiąc zyski ze sprzedaży ryb. Więźniarki bez ubrań ochronnych, w samych pasiakach, zarówno jesienią, jak i zimą, na mrozie musiały wchodzić do lodowatej wody czy brnąć po pas w mule. Praca polegała na oczyszczaniu stawów z mułu czy sitowia, naprawianiu grobli, odławianiu ryb, i trwała od wczesnego rana do wieczora. Więźniarki otrzymywały tylko głodowe racje żywieniowe.

Rowerzyści zwiedzili obozową łaźnię
Kolejnym etapem poznawania historii na rowerach był podobóz KL Auschwitz-Jawischowitz i zwiedzanie zabytkowego budynku oryginalnej obozowej łaźni. Cykliści poznali historię podobozu. Był to podobóz męski KL Auschwitz utworzony w 1942 r. Osadzeni w nim więźniowie z całej ówczesnej okupowanej Europy pracowali w dwóch kopalniach – w Brzeszczach i Jawiszowicach. To jeden z największych pod względem stanu liczbowego więźniów podobóz. Pod koniec istnienia w1944 r. było w nim osadzonych prawie 2500 więźniów. To także jeden z najcięższych podobozów KL Auschwitz pod względem wykonywanej pracy w kopalni oraz warunków obozowych. Szacuje się, że pochłonął on kilka tysięcy ludzkich istnień.

Uczcili pamięć ofiar Marszu Śmierci kompleksu obozowego KL Auschwitz z 1945 roku

Kolejnym historycznym przystankiem był cmentarz komunalny w Brzeszczach, gdzie młodzież uczciła przed mogiłą/pomnikiem pamięć ofiar Marszu Śmierci kompleksu obozowego KL Auschwitz z 1945 r. Od 17 do 21 stycznia 1945 r. główną drogą  przez Brzeszcze przeszło około 25 tysięcy więźniów. W związku ze zbliżającą się do Oświęcimia Armią Czerwoną Niemcy ewakuowali cały obóz KL Auschwitz. W tej kolumnie znajdowali się również więźniowie z podobozów z miejscowości KL Auschwitz-Bor/Budy i KL Auschwitz-Jawischowitz. Wielu z tej kilkudziesięciotysięcznej grupy więźniarskiej już na początku nie wytrzymało długiej, morderczej i trudnej pieszej trasy. Zginęli z wycieczenia bądź od kul SS-ów. 19 stycznia 1945 r. niemiecki Burmistrz Brzeszcz nakazał mieszkańcom pochować zwłoki zmarłych więźniów leżących na trasie ewakuacji – począwszy od Rajska przez Brzeszcze aż po koniec Jawiszowic. Zebrali wtedy18 ciał kobiet i mężczyzn. Brzeszcze stały się miejscem pochówku i pierwszej zbiorowej mogiły ofiar ewakuacyjnego Marszu Śmierci.

Młodzi cykliści zatrzymali się także pod kopalnią w Brzeszczach, by poznać historię sięgającą 1903 r. aż po czasy niemieckiej okupacji. Po napaści Niemiec w 1939 r. na Polskę, początkiem 1940 r. Państwowa Kopalnia Brzeszcze-Jawiszowice przeszła pod zarząd niemiecki pod nazwą „Steinkohlenbergwerk Brzeszcze–Schachtanlagen Brzeszcze und Jawischowitz” i weszła w skład niemieckiego koncernu „Herman Goring Werke”. Rozpoczyna się rabunkowe wydobycie węgla. Chcąc zwiększyć jego wydobycie władze kopalni w czerwcu 1942 r. podpisują umowę z głównym urzędem SS według niej obóz KL Auschwitz ma dostarczyć 6 tysięcy więźniów do pracy w kopalni. Od sierpnia tego roku na kopalni w Brzeszczach i Jawiszowicach rozpoczyna się praca więźniów obozu KL Auschwitz zakwaterowanych w podobozie KL Auschwitz-Jawischowitz. To smutna i tragiczna Karta Pamięci naszych kopalń. Mordercza ciężka praca, którą wykonywali więźniowie pochłonęła do wyzwolenia w styczniu 1945 r. kilka tysięcy ludzkich żyć. Znajdujące się tuż przy kopalni betonowe konstrukcje były kolejnym historycznym postojem. To pozostałości nigdy nieukończonej elektrowni Kraftwerk „Andreas” koncernu Herman Göering Werke, budowanej podczas niemieckiej okupacji siłą przymusowej niewolniczej pracy więźniów podobozu KL Auschwitz-Jawischowitz. Dziś kopalnia Brzeszcze pracuje nadal i nosi nazwę Zakład Górniczy Brzeszcze należy do grupy Tauron Wydobycie S.A.

„Potyczki na Borze”
W drodze powrotnej młodzi odkrywcy historii poznali miejsce tzw. ”Potyczki na Borze”. W dniu 3 grudnia 1944 r., w Brzeszczach Borze przebywało w domu Zdrowaków czterech partyzantów z oddziału AK „Sosienki”, byli oni uciekinierami z KL Auschwitz. Zdradzeni przez jednego z esesmanów, z którym prowadzili pertraktacje w sprawie dostarczenia broni, zostali otoczeni przez oddział SS. Pod  dom Zdrowaków zajechało kilka samochodów z esesmanami, otoczyli gospodarstwo gęstym pierścieniem i zaczęli ostrzeliwać go ze wszystkich stron. W walce zginęli: Stanisław Furdyna nr obozowy 193 / Stanisław Kwiatkowski nr obozowy 12374 / Marian Szayer nr obozowy 17036. Aresztowano rodzinę Zdrowaków – Annę Zdrowak, jej męża Jana i dwie córki Zofię i Emilię, lokatora Edmunda Klucznego, a także wszystkich mężczyzn z sąsiedztwa jako zakładników. Pojmano także Antoniego Wykręta nr obozowy 613. Uciekinier z KL Auschwitz został wrzucony na ciężarówkę, którą zamierzano go zawieść z powrotem do obozu na publiczną egzekucję. Podczas transportu do obozu udało mu się wyskoczyć  z ciężarówki i zbiec. Po dwóch tygodniach zakładników zwolniono z KL Auschwitz, natomiast członków rodziny Zdrowaków i Edmunda Klucznego umieszczono – każdą osobę oddzielnie – w areszcie obozowym, czyli w bunkrach bloku nr 11. Po jednym z brutalnych przesłuchań Zofia Zdrowak więziona w celi nr 1 w podziemiach bloku nr 11 sądząc, że zostanie stracona, spinką do włosów wydrapała w tynku jednej ze ścian tej celi napis: Zofia Zdrowak lat 16 – napis ten zachował się do dziś.
Anna Zdrowak wraz z córkami przeżyła obóz natomiast jej mąż Jan Zdrowak ewakuowany do KL Mauthausen zginął w tym obozie.

Podobóz męski Wirtschaftschow KL Auschwitz-Bor/Budy
Podczas kolejnego przystanku pod kaplicą na Borze prowadzący ten rajd Przemek Wawrzyński pokazał młodzieży, gdzie dokładnie znajdował się w Brzeszczach Borze podobóz męski Wirtschaftschow KL Auschwitz-Bor/Budy, założony w marcu 1941 r., istniał do stycznia 1945 r. Jest to dziś teren wytyczony ulicami Borową Grzybową i Bór. Na tym terenie były obozowe drewniane baraki, a także stajnie obory i stodoły. Był to podobóz gospodarczy.

Kolejnym Miejscem Pamięci w Brzeszczach Borze to założony pod koniec 1944 r. po drugiej stronie obozu męskiego podobóz dla więźniarek kobiet Frauen Konzentrationslager KL Auschwitz-Bor/Budy. Był to niewielki teren z kilkoma barakami, zachowało się na nim kilka niewyburzonych przez Niemców  przedwojennych domów. Sięgał od pierwszego domu zaraz przy lesie, aż po dzisiejszą Kaplicę. Powstał w wyniku przepełnienia podobozu kobiecego powstałego w miejscu zlikwidowanej w marcu 1943 r. Karnej Kompani Kobiet KL Auschwitz-Bor/Budy. Część więźniarek została przeniesiona z mieszczącego się niecały kilometr dalej podobozu założonego jako Karna Kompania Kobiet KL Auschwitz-Bor/Budy.